Historia

Dzieje Ziemi Puckiej sięgają odległych czasów. Około VIII tysiąclecia p.n.e. zmieniający się klimat po zlodowaceniach stworzył warunki dla rozwoju życia na tym terenie. Epoka kamienia przez tysiąclecia budowała kulturę tej ziemi. Badania archeologiczne w Rzucewie, otwierają nam perspektywę na osadę łowców fok. Kultura rzucewska weszła do historii cywilizacji jako znaczący etap jej rozwoju.

Wczesne średniowiecze, już słowiańskie i kaszubskie stworzyło obraz zasiedlenia, który utrzymał się po dzień dzisiejszy. Ostatnie badania archeologiczne na klifie osłonińskim odkryły bogactwo gospodarcze tych terenów, a mianowicie osadę garncarską. Sieć osadnicza w XII i XIII stuleciu jest już potwierdzana dokumentami. Utrata suwerenności przez Pomorze na rzecz Krzyżaków przynosi przeobrażenie stosunków prawnych i gospodarczych. Wojna trzynastoletnia przywraca Ziemię Pucką polskiej orbicie politycznej.

Czasy średniowiecza, a także nowożytne, stoją pod znakiem dominacji gospodarczej Gdańska nad naszą ziemią. Liczne dobra kościelne należą do klasztorów w Oliwie i Żarnowcu. Posiadłości szlacheckie uległy z czasem rozdrobnieniu. Znaczące majątki stopniowo skupiono w rękach zamożnych rodzin Wejherów, Sobieskich, Krokowskich i Przebendowskich. Rody te odegrały wybitną rolę w rozwoju gospodarczym i kulturowym Pomorza, w kreowaniu wartości narodowych. Czasy zaboru pruskiego przekreśliły dotychczasowy układ polityczno – gospodarczy. Lata niewoli ….. Konferencja wersalska przyznając po I wojnie światowej w 1919 Pomorze gdańskie Polsce otworzyła nowy rozdział rozwoju, również naszej gminy. Symboliczne Zaślubiny Polski z Morzem 10 lutego 1920 roku, dokonane przez gen. Józefa Hallera w Pucku przypieczętowały związek z macierzą.

Gmina Puck to serce historycznej Ziemi Puckiej. Oglądając park archeologiczny w Rzucewie, można cofnąć się do epoki kamienia i czasu łowców fok. A wybierając liczne trasy turystyczne, zwróćmy uwagę na resztki dawnego układu osadniczego, zachowane szachulcowe domostwa, przydrożne krzyże, kapliczki… Przeszłość znaczy się kościołami, których wieże od stuleci wskazują kierunek ludzkich refleksji. W Starzynie, zadumamy się nad XVII-wieczną, eschatologiczną wizją Sądu Ostatecznego na polichromii ściany tęczowej wiejskiej świątyni. Pełen uroku, szachulcowy kościół w Mechowie z 1742 r. zachwyca barokowymi obrazami wiązanymi ze szkołą stylistyczną Hermana Hana i Bartłomieja Strobla. Sanktuarium Maryjne i kapliczka nad studzienką z cudowną wodą w Swarzewie, to obiekty wtopione w kaszubski pejzaż, duchowy i regionalny.

Urokliwe XIX wieczne pałace, dwory, takie jak w Rzucewie, Rekowie Górnym, Sławutówku, Celbowie, Łebczu, ze śladami dawnych założeń parkowych.. Zabytki Gminy Puck to też funkcjonujące w strukturach lokalnych zabudowania folwarków, bardzo interesujący typ domu pomorskiego, murowanego z czerwonej cegły na kamiennej podmurówce z XIX/XX w. oraz odchodzące już w „niebyt” w niezwykle szybkim tempie szachulcowe domostwa z poł. XIX w.

Historia 
Dzieje Ziemi Puckiej sięgają odległych czasów, bo aż VIII tysiąclecia p.n.e. , kiedy to zmieniający się klimat po zlodowaceniach stworzył warunki dla rozwoju życia na tym terenie. Myśliwi, łowcy fok tworzyli pierwsze obozowiska, osady. Epoka kamienia przez tysiąclecia budowała kulturę tej ziemi. Badania archeologiczne w Rzucewie otwierają nam perspektywę na osadę łowców fok. Wczesne średniowiecze, już słowiańskie, kaszubskie stworzyło obraz zasiedlenia, który utrzymał się po dzień dzisiejszy. Chodząc, jeżdżąc drogami gminy pamiętajmy o ich pradawnym początku wytyczenia.

Historia odkryć archeologicznych na terenie Gminy Puck

Bogata historia odkryć archeologicznych na terenie Ziemi Puckiej znalazła się w wielu opracowaniach archeologicznych, dokumentach, we wspomnieniach wielu mieszkańców puckich wsi a także na kartkach wspomnień archeologów.
Pierwsze wzmianki o grobach pogańskich tzw. cumuli poganorum pochodzą z XIII wieku. Wskazane zostały w dokumencie z 1285 roku, który określał granice wsi Radoszewo i Starzyno. Były to zapewne kurhany, których ślady odnajdujemy w trakcie naszych badań terenowych.

Charakterystyka geomorfologiczna – Roman Gołębiewski.
Najbardziej istotną cechą rzeźby obszaru gminy puckiej jest jego głębokie porozcinanie (do kilkudziesięciu metrów), charakterystycznym układem pradolin na szereg płatów wysoczyznowych, nazywanych tutaj kępami.

Archeologiczne dziedzictwo kulturowe strefy nadmorskiej – Danuta Król.
Krajobraz kulturowy to jeden z elementów składających się na tożsamość społeczności lokalnych. Jest on zapisem historii w konkretnej przestrzeni . Na jego kształt oraz cechy tożsamości złożyły się czynniki pierwotne, pochodzące od natury i wtórne będące wynikiem działalności człowieka / M.Kornecki , 1991/.

Badania osady w Osłoninie – Danuta Król, Janina Kurowska.
Wieś Osłonino położona jest w południowej części Kępy Puckiej. Znana była przede wszystkim z prac wykopaliskowych prowadzonych na stanowisku z epoki kamienia. Dopiero badania wykopaliskowe podjęte w 2000 roku i realizowane do 2002 roku wykazały istnienie dużej osady datowanej na okres wczesnego średniowiecza i średniowiecza.

Pierwsze kurhany na obszarze strefy nadmorskiej – Danuta Król.
Epoka brązu ( 1500 lat – 650 lat p.n.e. ) to okres wielu zmian cywilizacyjnych na terenie strefy nadmorskiej. Na obszar Pomorza docierają pierwsze wyroby z brązu, tworzą się większe, miejscowe ośrodki metalurgiczne. Zmienia się też charakter obrządku pogrzebowego. Pojawiają się kurhany z grobami ciałopalnymi.

Osada łowców fok z epoki kamienia w Rzucewie – Danuta Król.

Od ponad 100 lat Rzucewo jest ważnym miejscem na mapie archeologicznej Pomorza. Stało się tak za sprawą odkrycia osady łowców fok pochodzącej z epoki kamienia ( okres III – II tys. p.n.e. ). Miejsce to jest obecnie przewodnim stanowiskiem do badań nad osadnictwem, gospodarką i rozwojem kulturowym zamieszkującym terenu nadmorskie w epoce kamienia.

==================================================

Odkryj kaszubską wieś nad morzem z jej urokliwym charakterem, ciszą i spokojem… Wiejska Gmina Puck posiada długi pas wybrzeża Zatoki Puckiej urozmaicony wysokimi klifami, odcinkami plaż i doskonałymi warunkami do uprawiania sportów wodnych. Wielkie obszary leśne, pola, rozległe łąki bagienne, kwitnące i pachnące zielem – to kusząca propozycja dla zatłoczonych letniskowych miejscowości. A klimat, znacznie łagodniejszy w swym morskim charakterze, niż na samym wybrzeżu. Zachęcamy do wędrówek… A więc warto włożyć wygodne buty i stojąc w Pucku wyruszyć… na przykład w zakole Zatoki Puckiej, w kierunku Swarzewa. Mijając Płutnicę, zatrzymajmy się przy tzw. Kaczym Winklu, rozciąga się przed nami wspaniała panorama na zatokę i pucki klif z majestatyczną bryłą gotyckiego kościoła. Tutaj, niedaleko, na dnie Zatoki Puckiej, kryją fale podwodne stanowisko archeologiczne rozległego portu, potwierdzające nasze wczesnośredniowieczne słowiańskie początki tradycji morskich. Jesienią i wiosną spotkamy tu stada wędrownego wodnego ptactwa.
W pobliskim Swarzewie, Sanktuarium Maryjne z cudowną figurką Matki Boskiej z Dzieciątkiem, Królowej Polskiego Morza ściąga tych, którzy szukają u Matczynych stóp łaski mistycznego pośrednictwa do Jej Syna… Gotycka rzeźba z kręgu Pięknych Madonn zachwyca od stuleci.
Wieś przycupnęła na wysokim brzegu Kępy Swarzewskiej. Tradycja lokacji jest słowiańska, ale ponowną na prawie chełmińskim dokonał w 1340 r. wielki mistrz krzyżacki Winrych von Kniprode. Początkowo wczesnośredniowieczna osada rybacka, obecnie typowo rolnicza, otwierająca się na możliwości turystyczno-wczasowe. Schodząc nad zatokę uchwycimy dawny klimat, spotkamy jeszcze kilku rybaków łodziowych…
W ostatnich latach idąc naprzeciw rozwijającemu się ruchowi turystycznemu, a w szczególności rodzącej się turystyce religijnej, kustosz świętego miejsca zbudował dom pielgrzyma, aby kreować Sanktuarium Maryjne otwarte na potrzeby nowoczesnego duszpasterstwa. Liczne grupy młodzieżowe studenckie, duszpasterstwa rodzin, pielgrzymi…, jak od wieków – szukają pokoju duchowego i mocy u zdroju łask …
Dla miłośników natury niezapomnianych wrażeń dostarczą krajobrazy, naturalna roślinność nadmorska, siedliska ptaków na trasach ich jesiennych i wiosennych przelotów, wynagradzając znakomicie trudy marszu.

Następna ciekawa trasa wędrówki wiedzie koroną klifu Kępy Puckiej w kierunku Rzucewa i dalej… Przed nami wspaniała perspektywa Małego Morza. Docierając do cypla rzucewskiego, wejdźmy do lasu. Chwila historycznej refleksji. Jesteśmy na terenie dawnej neolitycznej osady łowców fok ( okres III – II tys. p.n.e.), odkrytej w 1894r. i badań archeologicznych prowadzonych w tym miejscu od lat 20-tych XX w. przez prof. Józefa Kostrzewskiego. Jego określenie kultura rzucewska weszło na stałe do terminologii kulturoznawców. Współcześnie kontynuuje te badania Danuta Król, archeolog gdański. Rzucewo jest ważnym ośrodkiem na mapie archeologicznej Pomorza i przewodnim stanowiskiem do badań nad osadnictwem, gospodarką i rozwojem kulturowym plemion zamieszkujących tereny nadmorskie w epoce kamienia. Odkryto m.in.. pracownię wytwarzania siekier kamiennych. Rozplanowanie głazów i duże ilości drewna wskazują na prowadzoną w tym miejscu również obróbkę łodzi – dłubanek. Jest to jedyne takie miejsce odkryte w obrębie osad z epoki kamienia, nad południowym Morzem Bałtyckim. Bogaty zbiór naczyń glinianych świadczy, że plemiona okolic Rzucewa znajdowały się w zasięgu kontaktów kulturowych z plemionami obszarów Europy Środkowej i Zachodniej oraz Skandynawii. Powierzchnie naczyń zdobiono odciskami sznura, drewnianego stempelka, odciskami piórka ptasiego, paznokcia lub zdobione listwami – paskami, karbowanymi odciskami palców, naklejanymi na ścianki naczyń. W zbiorze naczyń są też charakterystyczne jedynie dla plemion rybacko-łowieckich południowego Bałtyku naczynia rynienkowate, pełniące funkcje lampek. Szczególne dla naszej osady są duże naczynia zasobowe, na których w miejscu uszu naklejono tzw. rożki.
Dalej docieramy do dawnej rezydencji magnackiej, neogotyckiego pałacu rodziny von Below, obecnie nazywanego Zamek Jan III Sobieski. Miejsce to w pejzażu kulturowym ma odległa tradycję. Rzucewo było rezydencją Wejherów, Sobieskich, Przebendowskich, Keyserlingków…., teraz spełnia rolę hotelu, restauracji. Wokół piękny park z egzotycznymi gatunkami drzew.

Nadmorskie wsie Rzucewo i Osłonino zostały połączone piękną, kilkusetletnią aleją lipową z częściowo zachowanym czterorzędowym układem drzew, zwaną aleją Sobieskiego. Osłonino to następne centrum badań archeologicznych Gminy Puck. Końcówka lat dziewięćdziesiątych XX w. zaowocowała odkryciem średniowiecznej osady garncarzy z grupą kilku pieców wypałowych.
Osadnictwo od wczesnego średniowiecza, na terenie Ziemi Puckiej przechodziło dwa etapy rozwoju. Pierwszy, przypadający od VI do połowy IX wieku, obejmował proces kształtowania się społeczeństwa feudalnego. Powstają grody obronne w pobliskim Sławutówku, Starzyńskim Dworze i oczywiście w Pucku. Okres drugi przypada od połowy IX wieku do XII wieku, kiedy następuje rozwój osad otwartych. Osada w Osłoninie, rozłożona na gliniastym klifie, związana była z drugim etapem osadnictwa wczesnośredniowiecznego na terenie Ziemi Puckiej. Funkcjonowała także w czasach panowania krzyżackiego. Osłonińskie naczynia trafiały zapewne do pobliskich wsi i Pucka, a być może i Gdańska. Warto wspomnieć, że osada w Osłoninie jest jedyną jak dotychczas odkrytą w tej części Pomorza osadą garncarzy.
Schodząc ku ujściu Redy, na błotnych, słonych łąkach rozciąga się rezerwat ptactwa wędrownego, zwany Beka. Po dawnej osadzie pozostała tylko grupa drzew i stary krzyż. Rezerwat przyrody chroni zbiorowiska bagienne i łąkowe z rzadkimi gatunkami roślin, w tym słonorośli. Ostoja fauny wodno-błotnej z rzadką już grupą siewkowatych m.in. biegusy. Nadmorski Park Krajobrazowy przygotował ścieżkę dydaktyczną oprowadzającą po zasobach rezerwatu.
Na tym moglibyśmy zakończyć i wrócić brzegiem zatoki do Pucka. Ale można kontynuować wyprawę w kierunku Rewy, piaszczystego cypla wcinającego się w głąb Zatoki Puckiej, bądź skierować się niebieskim szlakiem ku Puszczy Darzlubskiej i wejherowskiej Kalwarii…

I właśnie na tej trasie przechodząc wzdłuż krawędzi Kępy Puckiej, sycąc się spaniałymi widokami pradoliny Redy, mijamy Mrzezino i za Połchowem, udając się do Rekowa Dolnego, natrafimy na ciekawe zjawisko geologiczne, w leśnej skarpie odsłonięte piaskowcowe jamy podobne do Grot Mechowskich, ale o znacznie mniejszej skali.
Cofając się do Rekowa Górnego, przy drodze wojewódzkiej Reda – Hel, zobaczymy dominującą pośród korony drzew wieżę pałacu, niegdyś znak obfitości i gospodarności właścicieli, a obecnie martwe oczodoły pustych okien są wyzwaniem losu…
W historię Ziemi Puckiej Rekowo wpisuje się w okresie wpływów późnego antyku rzymskiego przede wszystkim poprzez kontakty handlowe, poświadczone po wiekach odkrytym w grobowym kurhanie skarbie wyrobów brązowych. Taka jest waga wyboru miejsca życia, przy szlaku…
Jadąc drogą wojewódzką z Redy w kierunku Pucka, w Sławutówku skręcamy w lewo do Sławutowa, starej wsi leżącej na skraju Puszczy Darzlubskiej. Znakomite miejsce wypadowe na turystyczne spacery po lesie…

A dla koneserów romantycznych przeżyć z „wyższej półki”, we wspomnianym Sławutówku polecamy pałac „Below” z dobrą restauracją i kawiarnią, a także noclegami. Ten w charakterze myśliwski pałacyk, eklektyczny, z pocz. XX w., spełniał rolę rodowej zimowej rezydencji.
Zwiedzając Gminę Puck zatrzymajmy się w Mechowie. Stanowi centrum turystyczne gminy. Wieś rozłożona malowniczo nad jarem wcinającym się w Puszczę Darzlubską. Źródła pisane o miejscowości jako wsi rycerskiej pochodzą z około 1300 roku. W tym samym czasie zostaje erygowana parafia. Kościół o konstrukcji szkieletowej, fundowany w 1742 r. przez cystersów oliwskich. Ciekawy wystrój barokowy. W ołtarzu głównym obrazy wiązane z wpływami wybitnych malarzy pomorskich Bartłomieja Strobla, czy Hermana Hanna. Zachowało się jeszcze kilka kaszubskich domów szkieletowych, o ścianach wypełnionych gliną, a w bogatszych cegłą. Atrakcją turystyczną są niewątpliwie Groty Mechowskie. Jest to najmniejsza podziemna trasa turystyczna w Polsce.

Jedyna tego typu jaskinia na całym Niżu Europejskim wypłukana w żwirach spojonych wapiennym lepiszczem w okresie najmłodszego zlodowacenia. Odkryta w 1818 roku podczas dokonywania pomiarów okolicy przez mierniczego Heue’go. Zachwyca dyskretnym pięknem…
Tradycja lokalna określa ich nazwę w liczbie mnogiej, w nawiązaniu do dwóch wejść i bogatej, słupowej „fasady”. Znajdują się na skraju uroczej wsi Mechowo, położonej pośród Puszczy Darzlubskiej, na zachód od Pucka. Pierwszego opisu jaskini dokonał w 1829r. Kleefeld. Później, zmienna ludzka pamięć skazuje Groty na zapomnienie, by okresami ponownie wykorzystywać ich walory w promocji miejsca. W 1910r. pruski zarząd powiatowy wykupił teren i odrestaurował Groty. Zaczęła się ich turystyczna historia…

W okresie międzywojennym chroniona i dostępna była tylko pierwsza część Grot o rozczłonkowanym przedsionku, natomiast dalszy korytarz z najpiękniejszymi naciekami był wciąż zasypany. Po II wojnie światowej, w 1948 r. rozpoczęto prace oczyszczające i renowacyjne. Groty Mechowskie odkopane, zyskały swoją krasę i od 1949 r. zostały udostępnione zwiedzającym. Jednak w 1981 r. ponownie uległy zawaleniu. Powołany Zespół rzeczoznawców Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Górnictwa dokonał merytorycznej ekspertyzy Grot i wskazał szczegółowy plan oraz zakres prac zabezpieczających obiekt. Ponownie wzmocniono sklepienie i odbudowano zniszczone “kolumny”, odkopano korytarze…
Obszar, w którego obrębie powstały Groty, stanowi fragment rozcięcia erozyjnego wymodelowanego w formie obniżenia dolinnego, które przecina wysoczyznę morenową Kępy Starzyńskiej, obniżając się ku dolinie Płutnicy.
Wejścia do Grot, pomiędzy piaskowcowymi słupami znajdują się poniżej poziomu otaczającego je terenu, dostępne ze sztucznie wykonanego wykopu. Strop jaskini zbudowany jest z warstwy piaskowca silnie spojonego lepiszczem wapiennym. Ściany tworzy sypki piasek i słupy z piaskowca podobnego jak w stropie. Dno jest piaszczyste. Występujące w kilku miejscach w jaskini nacieki przedstawiają się jako jasno zabarwione formy stalaktytowe. Najpiękniejsza izba ociekająca barwnymi mineralnymi spływami zamyka długi, wąski i niski korytarz sięgający prawie 38 metrów w głąb skarpy. Ta część Grot Mechowskich z obawy przed zawałem dostępna jest tylko dla speleologów.
Groty Mechowskie to największa osobliwość przyrody nieożywionej na Niżu Polskim, a nawet Niżu Europejskim. Stanowią rzadki okaz formy, która tu powstała w osadach wodnolodowcowych najmłodszego zlodowacenia.
Stanowią cenny pomnik przyrody, który znajduje się w rejestrze obiektów prawnie chronionych. Mimo licznych w swojej historii zawałów, ciągle odkopywane, restaurowane, przyciągają rzesze turystów ucząc geologii i promując kaszubską ziemię.

Dla miłośników turystyki rowerowej, od kościoła, na północ, wiedzie znakowana trasa rowerowa łącząca Mechowo z nadmorską Jastrzębią Górą. Poprowadzona leśnymi drogami, wśród pól i błotnych łąk, surowa… Trasa rozwidla się w Puszczy za Mechowem w kierunku Starzyna i Starzyńskiego Dworu, a łączy się w Radoszewie i dalej przez Parszkowo, Kaczyniec, Czarny Młyn do Jastrzębiej Góry. Ciekawe możliwości poznawcze to: zabytki Starzyna, rezerwat przyrody na Bielawskich Błotach, stanowisko kurhanów z epoki brązu w Mieroszynie.

Starzyno swoją pisaną historię zaczyna w 1220 roku, kiedy zostaje wymienione jako wieś cystersów oliwskich. Stanowiło nadanie zamienne za odebrany przez księcia pomorskiego Sambora I Puck. Wieś do sekularyzacji cystersów po zaborze Pomorza przez Prusy w 1772 r. pozostała we własności klasztornej. W 1583 r. wzmiankowany jest kościół drewniany. Może był to obiekt związany z pierwszą erekcją, bowiem w następnym stuleciu zaistniała konieczność budowy nowej świątyni. Na fali kontrreformacji znaczącą była fundacja Aleksandra Kęsowskiego, opata oliwskiego. W 1648-49 r. wzniesiono murowany kościół, salowy, trójprzęsłowy, z wielobocznie zamkniętym prezbiterium i wieżą. Utrzymany w wiejskim stylu z cechami zarówno późnorenesansowymi jak i reminiscencjami gotyckimi. W arkadzie łuku tęczowego zachowała się polichromia ze sceną Sądu Ostatecznego. I dziś czytelność dramatycznego przesłania zachowuje swoją katechetyczną wymowę: osądzenie, nagroda nieba lub kara potępienia. Kompozycja wzorowana na miedziorycie Jana Sadelera według Krzysztofa Schwarza. Pobliski Starzyński Dwór, klucz dóbr cysterskich, utracił swoje zabytkowe znaczenie, obiekty mieszkalne, gospodarskie zostały w większości zniszczone. Pałac von Grassów, zachwycający ponoć swoim pięknem nie przetrwał II wojny światowej. Można podziwiać resztki założenia parkowego, spichlerz z dzwonnicą pamiętający zakonne zarządzanie…
Bielawskie Błota to rezerwat przyrody ogarniający rozległe mokradła i torfowiska Błot Przymorskich na Wybrzeżu Słowińskim, od wschodu sięgające po dolinę Czarnej Wody. Chroniona roślinność bagienna, a szczególnie woskownica europejska i malina moroszka tworzy rezerwaty florystyczne. Bezpieczna ostoja ptaków. Otulina Nadmorskiego Parku Krajobrazowego. Można zboczyć ku Bielawskim Błotom i w Parszkowie, i Kaczyńcu lub Czarnym Młynie.
Mijając Mieroszyno pamiętajmy o kurhanach. W jego okolicy, pod lasem, na rozległym wyniesieniu istniało, w VIII-VII wieku p.n.e., cmentarzysko kurhanowe. W jego skład wchodziło kilkadziesiąt kurhanów. W trakcie prac okazało się, że badany kurhan to jeden z największych obiektów w strefie nadmorskiej. U podstawy nasypu odsłonięto podwójny kamienny wieniec o średnicy 14 metrów.

Będąc w Mechowie, możemy wybrać różne propozycje turystyczne. Na południe od wsi wydzielono leśny rezerwat przyrody Darzlubskie Buki z okazałym starodrzewem bukowym o dużym zwarciu, jako relikt prastarej Puszczy Darzlubskiej. Bogata flora roślin naczyniowych, a wśród nich gatunki o cechach podgórskich uzupełniaja walory przyrodnicze miejsca. Idąc dalej na południe w kierunku leśniczówki Sikorzyno i dalej w głąb puszczy, do leśniczówki Muza z ciekawą izbą przyrodniczą, mamy okazję chłonąć naturę w jej nieskażonej jeszcze postaci.
Przejeżdżając przez Mechowo w kierunku zachodnim, drogą śródleśną, docieramy do Domatowa, pięknej wsi, w której urodził się Jan Drzeżdżon, znakomity pisarz kaszubski ostatniego pokolenia. Zauroczony klimatem kaszubskiej codzienności i smętkiem jej nastrojów… A z miejscowego wiejskiego jeziorka Bielawa, uczynił temat wielu literackich dygresji.
Idąc dalej leśnymi drogami docieramy nad rynnowe Jezioro Dobre, głębokie, zagubione pośród lasu. Wchodząc na czarny szlak możemy dojść w okolicy Czech do głazów narzutowych takich jak Boża Stópka i Diabelski Kamień.
Nadmorska turystyka to ciągle niewykorzystana szansa na przedłużenie sezonu o jesienną i wiosenną ofertę weekendową. Rajdy młodzieży szkolnej, grupy studenckie, integracyjne spotkania grup zawodowych, wycieczki rodzinne, – ich program można rozbudowywać zarówno pod potrzeby odbiorców jak i pod możliwości lokalnej bazy. Leśne parkingi, wydzielone miejsca na rozpalenie ogniska z pieczeniem kiełbasek, korzystanie z leśnych czy nadbrzeżnych przejażdżek konnych…

Starzyno. Kościół pw. św. Michała Archanioła

SWARZEWO. SANKTUARIUM MARYJNE.
Wieś malowniczo rozłożona na wysokim klifie Kępy Swarzewskiej. Wczesnośredniowieczna osada rybacka, obecnie typowo rolnicza, szukająca nowych możliwości rozwoju ekonomicznego jakie niesie współczesność. Wyzwanie losu – turystyka. Od wieków pątnicy ciągnęli do Swarzewa.
Lokowania już istniejącej wsi na prawie chełmińskim dokonał w 1340 r. wielki mistrz krzyżacki Winrych von Kniprode. Wieś będąca własnością krzyżacką już od 1308 roku, obecnie zyskała nowe ustalenia prawne. Znany jest z dokumentu zasadźca – sołtys Konrad. W tym czasie zapewne erygowano również parafię i zbudowano pierwszy kościół. Po 1466r. wraca Swarzewo jako dobra królewskie pod zarząd starostów puckich. W wiekach XVI i XVII jest wymieniane jako wieś folwarczna z karczmą. Od 1772r. własność skarbu pruskiego. Obecny, na miejscu poprzedniego, wzniesiono w latach 1878-80 według projektu architekta Frobösego przez budowniczego Burmeistera z Lubeki w stylu neogotyckim.
Wnętrze jednorodne stylistycznie zgodnie z cechami budowy kościoła. Polichromia z lat 30-tych XX w. wykonana przez Władysława, Leona i Kazimierza Drapiewskich z Pelplina. Wyposażenie zachowane ze starego kościoła to m.in. barokowy ołtarzyk boczny św. Anny Samotrzeć, wiszący w tęczy XVII-wieczny krucyfiks, czy właśnie późnogotycka Pieta wiąże tradycję ze współczesnością.
Historia świętej figury N.P. Marii z Dzieciątkiem jest odległa, przepojona legendą o cudownym przypłynięciu z protestanckiego Helu, gdzie została wyrzucona do morza. Tak dramatycznie znaczy swój ślad protestantyzm w historii kaszubskiego katolicyzmu.
Gotycka rzeźba o cechach pięknych Madonn pochodzi z ok. 1430 r. To ona staje się fenomenem ożywiającym religijnie region. Początkowo umieszczona w kapliczce nad cudowną studzienką, później w kościele. Jej historia i kult jest przedstawiony na obrazie-mapie z 1684 r. wiszącym w świątyni. Świadczy o dynamicznie rozwijającym się kulcie pielgrzymkowym w tym sanktuarium od początku zaistnienia. Bliższe nam lata głoszą wierność Kaszubów koronacją cudownej figury. We wrześniu 1937 r., w dzień odpustu z woli papieża Piusa XI, korony włożyli ordynariusz chełmiński biskup Stanisław Okoniewski oraz biskup Konstantyn Dominik, rodowity parafianin urodzony w Gnieżdżewie. Bp Dominik jest tutaj w Swarzewie, jako kandydat na ołtarze, szczególną postacią.

Starzyno. Kościół pw. św. Michała Archanioła
PIELGRZYMKI DO SWARZEWSKIEJ PANI. W tradycję kaszubską wrosły pielgrzymki do tronu Swarzewskiej Pani, Królowej Polskiego Morza. Stały się naturalnym rytmem życia religijnego Nordy. Integrują rybaków i rolników, są okazją i świadectwem tworzenia wspólnoty wiary. W dwa letnie maryjne odpusty: na Szkaplerzną w pierwszą niedzielę po 16 lipca gromadzący ludzi morza, i na Siewną w pierwszą niedzielę po 8 września, kiedy to Kaszubi „lądowi”, szukają pomocy u swojej Orędowniczki. Był czas, że nawet z odległej Kościerzyny szły pątnicze kompanie do stóp Bożej Matki. Historia pielgrzymek swarzewskich została udokumentowana już w XVII wieku na obrazie tablicowym przedstawiającym na tle mapy zakola Zatoki Puckiej i burzą miotanego Bałtyku, historię cudownej Figury. Zaznaczone są miejsca pobytu rzeźby i grupy procesyjne zmierzające do ostatniego miejsca tronowania kaszubskiej Pani. Dla zainteresowanych ciekawa ikonografia Swarzewa, Helu, czy Pucka… To interesujące dzieło jest świadectwem już rozwiniętego, żywego kultu maryjnego epoki kontrreformacji na Kaszubach.
Sanktuarium w ostatnim czasie znacznie rozbudowało swoja bazę lokalową, otwiera się na rozwijający się ruch pielgrzymkowy, ale i turystyczny również. Stwarza szansę poszukiwania wartości ponadczasowych w refleksji nad sobą i światem, w zadumie przed cudowną Figurą Matki Boga.

Najstarszy dom w Swarzewie pochodzi z końca XVIII wieku  ulepiony jest z gliny i pokryty jest strzechą.

STARZYNO
Książę pomorski Sambor I nadaje cystersom oliwskim Starzyno przed rokiem 1207, w zamian za odebrany Puck. Wieś wymieniana jest w źródłach cysterskich w 1220 roku jako ich własność. Od 1235r. wielokrotnie potwierdzane, występują odrębne nazwy dla wsi, Starzyno Duże, oraz dla folwarku, Starzyno Małe, później przemianowanego na Starzyński Dwór. Lokacja Starzyna na prawie chełmińskim dokonała się w roku 1398. Dobra starzyńskie pozostały we władaniu cystersów, aż do sekularyzacji zakonu po zaborze Pomorza przez Prusy w 1772 r.
Do kościoła parafialnego p.w. Archanioła Michała na modlitwę wzywa dzwon od pięciu wieków ciągle ten sam – gotycki. Inny, datowany na rok 1584, ustawiony jest w wieży nad przyziemiem. Parafia starzyńska erygowana została wkrótce po 1220 r. W 1583 r. wzmiankowany jest kościół drewniany. Na fali kontrreformacji znaczącą była fundacja Aleksandra Kęsowskiego, opata oliwskiego. W 1648-49 r. wzniesiono murowany kościół, salowy, trójprzęsłowy, z wielobocznie zamkniętym prezbiterium, z wieżą. Utrzymany w wiejskim stylu z cechami zarówno późnorenesansowymi jak i reminiscencjami gotyckimi. W arkadzie łuku tęczowego z czasów budowy kościoła zachowała się nieczęsta polichromia ze sceną Sądu Ostatecznego. Kompozycja wzorowana na miedziorycie Jana Sadelera według Krzysztofa Schwarza potwierdza świadomy wybór tematu katechetycznego: pouczenie wiernych, ostrzeżenie, wytyczenie celu. Ołtarz główny i ołtarze boczne realizują katolicki program dogmatyczny o roli Matki Boskiej w istocie zbawienia. W 1652 r. biskup Mikołaj Krasicki konsekrował świątynię. W latach 1686-1888 kościół pełnił rolę filialną wobec Mechowa. Iglica wieży zwieńczona chorągiewką z datą 1817 świadczy, iż zatroskanie miejscowych o kościół było stałe i ofiarne.

STARZYŃSKI DWÓR
Dawny folwark cysterski w domenie starzyńskiej. Wymieniany w dokumentach zakonnych i spełniający swoją funkcję, aż do kasaty w 1772 roku. Potem własność skarbu pruskiego, a od 1818r. własność prywatna rodziny von Grass. Zespół dworski istniał już w XVI w. Późniejszy dwór, o ostatecznej pałacowej stylistyce architektonicznej z poł. XIX w., spłonął w 1942 roku i został całkowicie rozebrany. Zachowały się resztki założenia parkowego, spiętrzony staw, śluza…
Po dawnym zespole dworskim pozostało niewiele. Warto zwrócić uwagę na wieżę zegarową przy wjeździe do folwarku. Murowana z cegły, otynkowana. Na szczycie chorągiewka z datą 1598 i literami DKAO (Dawida Konarskiego opata oliwskiego) oraz jego herbem. W niszy ponad wejściem barokowa figurka Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Zegar z kowalskim werkiem, być może z roku 1681, a także dzwon zegarowy ozdobiony plakietą Matki Boskiej z Dzieciątkiem, odlany przez Henryka Wredena. Cenne pozostałości po zabudowie przemysłowej, kuźni, młynie i tartaku, istniejącej już w XVI w. W obecnej postaci zapewne XVIII wiecznej, przebudowane i skrajnie zdewastowane. Relikty kuźni z zachowanym paleniskiem można jeszcze oglądać.

MECHOWO

 Kościół pw. św. Jakuba St. i Mikołaja Bp.

Mechowo to piękna wieś położona malowniczo nad jarem, na skraju Puszczy Darzlubskiej. Pierwsze wzmianki pisane o miejscowości jako wsi rycerskiej pochodzą z około roku 1300. Książę pomorski Mściwój II daruje ją rycerzowi Radzisławowi z Darzlubia, a ten sprzedaje wieś cystersom. W tym samym czasie zostaje erygowana parafia i prawdopodobnie budowano pierwszy kościół. Prawa chełmiński otrzymało Mechowo w 1. poł. XIV w. Potem zostało przekształcone w wieś folwarczną. W 1600r. było tam 18 zagród. Po sekularyzacji dóbr cysterskich wszystko przeszło na własność skarbu pruskiego. W nowej rzeczywistości dzierżawcami w latach 1791 do 1843 była rodzina Hewelke. Natomiast w roku 1897 dobra rozparcelowano.
Na wzgórzu, w centrum wsi, wśród drzew pięknie rysuje się bryła kościoła. Obecny, p.w. śś. Jakuba St. i Mikołaja, pochodzi z 1742 r., fundowany przez opata cystersów oliwskich Jacka Rybińskiego. Szachulcowy na kamiennej podmurówce, jednonawowy. Barokowe wyposażenie pochodzi z darowizny cysterskiej. Interesująca snycerka. W ołtarzu głównym warto zauważyć obraz Koronacja N.P. Marii wiązany z wpływami wybitnego malarza pomorskiego Hermana Hanna. W tęczy podwieszony krucyfiks XVIII-wieczny. Z mechowskim kościołem związał swoje losy społecznik, kaszubski poseł w sejmie pruskim, ksiądz proboszcz Bolesław Witkowski. Zasłynął jako niezwykle skuteczny zielarz. Zginął w pobliskich Piaśnickich Lasach jesienią 1939 r.

STRZELNO
Wieś jako własność krzyżacka została lokowana w roku 1373 na prawie chełmińskim, przez komtura Zygfryda Walpota von Bassenheim. Z przywileju znany jest zasadźca, pierwszy sołtys, Barthold. Po wojnie XIII. letniej staje się własnością królewską i przechodzi pod zarząd starostwa puckiego. Wojny szwedzkie pustoszą wieś, mordując wielu mieszkańców. Powoli odradzając się, przechodzi po 1772 roku na własność skarbu pruskiego.
Jadąc od Pucka widzimy w panoramie zabudowań, wśród drzew, na wzgórzu kościół.  Charakterem architektonicznym wtapia się w stylistykę północną. Wybudowany ok. roku 1830, neogotycki, z drewnianą wieżą poprzedniego, którą zastąpiono murowaną dopiero w 1975 r. Reerygowanie parafii nastąpiło 18 grudnia 1854 r. przez biskupa chełmińskiego Anastazego Sedlaga. Zachowano pierwotne wezwanie św. Marii Magdaleny. Salowe wnętrze kryje wyposażenie wczesnobarokowe przeniesione w 1686 r. z oliwskiego kościoła opackiego, w czasach kiedy Strzelno było wsią cysterską.
Tradycja wskazuje na XIV-wieczną lokalizację drewnianej świątyni p.w. św. Marii Magdaleny. XVI-wieczne przekazy informują nas o drugim wezwaniu: św. Barbary.
Znaną jest postać znakomitego społecznika, animatora kultury kaszubskiej, ks. Anastazego Kręckiego. Jako proboszcz Strzelna wybudował dom parafialny, który miał służyć mieszkańcom wsi jako miejsce spotkań i różnorodnych działań społeczno-kulturalnych. Niestety brutalny czas wojny zniszczył rodzące się możliwości. Ksiądz został rozstrzelany z tyloma innymi męczennikami tej ziemi w Lasach Piaśnickich jesienią 1939 r.

LEŚNIEWO 
Na wyniesieniu, ponad wsią, dominuje ceglana bryła kościoła p.w. Niepokalanego Serca Marii. Czysto zarysowane cechy neogotyckie budowli. Szerokie, długie podejście schodami stwarza pełen refleksji dystans. Został zbudowany w latach 1892-93 przez gminę luterańską i w jej użytkowaniu pozostał do 1945r. Po repatriacji ludności niemieckiej opuszczony, zdewastowany, później przejęty przez katolików. Dnia 9 września 1977r. dekretem biskupa chełmińskiego Bernarda Czaplińskiego została erygowana leśniewska parafia.
Historia wsi Leśniewo sięga 1 poł. XV w., lokowana zapewne na surowym korzeniu, wzmiankowana w 1432r. Była własnością cystersów oliwskich, aż do końca XVI wieku nazywana Nowym Mechowem i należała do parafii Mechowo. W XVII wieku następuje rozwój folwarku. Po pruskiej kasacie dóbr klasztornych Leśniewo zostaje włączone do klucza starzyńskiego i wydzierżawiane. Wśród zabudowy wiejskiej zachowało się kilka szachulcowych gospodarskich obejść, nawet z pocz. XIXw., ale ich stan techniczny pogarsza się z dnia na dzień.

ŁEBCZ
Rozległa wieś, o rycerskim rodowodzie, wzmiankowana w 1285r. jako własność Gneomara. Później krzyżacka i lokowana na prawie chełmińskim w 1340 r. przez wielkiego mistrza Winrycha von Kniprode. Po wojnie trzynastoletniej włączona do dóbr starostwa puckiego jako królewszczyzna. Od XVI wieku wieś liczyła ok. 62 łany i posiadała karczmę. Folwark założono w 1565r. przez Jana Kostkę, starostę puckiego. Po rozbiorach przechodzi na własność skarbu pruskiego. Wśród dzierżawców min. rodzina Hannemannów z Połczyna.
Obecny dwór pochodzi z poł. XIXw. Murowany z cegły, na kamiennej podmurówce, parterowy. Dach dwuspadowy. Architektura o bardzo skromnych cechach klasycystycznych, utraconych po późniejszej renowacji. W otoczeniu park o geometrycznym układzie. Przed frontem dworu cztery stare lipy. W pejzażu wsi zachowało się kilka ceglanych i otynkowanych domów, boniowanych na narożnikach, podpiwniczonych, w tym dawna karczma, wszystkie pochodzące z poł. XIXw.
Krzyżacki przywilej lokacyjny zezwalał na budowę kościoła i uposażał plebana, stąd powstanie pierwszego kościoła należy umiejscawiać tuż po 1340 r. Akta wizytacyjne z XVI w. opisują go jako murowany i pokryty dachówką, z drewnianą górną kondygnacją wieży. Do 1575 r. parafialny, później filialny parafii Swarzewo. W 1747 r. kościół uległ całkowitemu zniszczeniu. Pocztówki z przełomu XIX i XX wieku pokazywały jeszcze resztki murów i zachowany dzwon. Lata mijały, szukano odpowiedniego miejsca na nowy kościół, czekano znaku. Młoda legenda mówi o letnim opadzie śniegu wyznaczającym miejsce budowy, może?
Czas się wypełnił i kościół p.w. św. Marcina, neobarokowy, został zbudowany w latach 1929-1932. Początkowo ekspozytura parafii swarzewskiej, a od 1 lipca 1937 r. samodzielna parafia.

MRZEZINO.
Stara, wielodrożna wieś wzmiankowana już w 1178r. Od XIV w. własność komturstwa gdańskiego, po 1466 królewska i w zarządzie starosty puckiego. Lokowana na prawie polskim przez komtura Jana von Rumpenheim. Znany z imienia zasadźca, jbył nim Virchen. Około 1565r. został założony folwark w ramach starościńskich reorganizacji Jana Kostki. W czasie XVII-wiecznych wojen szwedzkich kilkakrotnie niszczona. Rok 1772 przyniósł zmianę własności na rzecz skarbu pruskiego. Zachowane budownictwo ceglane tzw. domu pomorskiego przełomu XIX i XX w.
Cmentarz przykościelny zdominowany potężnym, wielowiekowym orzechem. W głębi kościół drewniany, otynkowany, o prostej bryle architektonicznej nawiązującej do konwencji bazylikowej okresu międzywojnia. Mrzezino należało wtedy do wielkiej puckiej parafii. Towarzystwo budowy kościoła w tej wsi powstało 25 czerwca 1921 r., w rok po odzyskaniu niepodległości kaszubskiego skrawka Rzeczypospolitej. 20 sierpnia 1932 r. zawisła korona wieńczącą dzieło, a 23 lipca 1933 r. kościół poświęcił proboszcz pucki ks. Edmund Fittkau – ku czci Świętych Aniołów Stróżów. Wkrótce, władzą biskupa chełmińskiego Stanisława Okoniewskiego z dniem 1 stycznia 1934 r. powołana została parafia w Mrzezinie.

ŻELISTRZEWO
Dokumenty historyczne wspominają wieś z okazji kilku zdarzeń i tak: w 1277 zostaje nadana kasztelanowi Ściborowi, w 1360 pojawia się w procesie Adelajdy, wdowy po rycerzu Jarosławie, z klasztorem oliwskim o łąki przy Redzie. Lokacji na prawie chełmińskim dokonał w 1400 roku komtur gdański Albrecht von Schwarzenburg. Ponowna krzyżacka lokacji zaistniała dzięki komturowi Konradowi von Baldersheim w 1425. Po powrocie Ziemi Puckiej do Korony, Kazimierz Jagielończyk w roku 1469 oddaje wieś w zastaw Ściborowi i jego braciom. Później, w 1495 wykupuje ją miasto Gdańsk. Kolejnymi właścicielami zostaje ród Sławutowskich, a po nich, od 1589r., w znacznej części starosta pucki Ernest Wejher. Żelistrzewo zostaje włączone do klucza dóbr rzucewskich, gdzie w 1720r. następna zmiana własności poddaje wieś Ignacemu Przebendowskiemu, wojewodzie pomorskiemu i jego spadkobiercom. W 1782 dobra rzucewskie kupił Aleksander Gibsone, kupiec i rezydent angielski w Gdańsku. Czas płynie, własności ulegają historycznym przemianom, wizerunek miejscowości również. Znikły z obejść wiejskich zabudowania szachulcowe, wypełniane gliną. Dom pomorski z czerwonej cegły, tak liczny jeszcze w 2 poł. XX w., ulega przebudowom i adaptacjom, zatracając swój pierwotny szlachetny charakter.
Kolejne podziały, tym razem parafialne, spowodowały, że na skraju wioski Żelistrzewo od 1990 r. stanęły mury kościoła p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa, strzelając w niebo iglicą wieży. Widoczny z daleka, nowy akcent naszej religijności. Wezwanie kościoła, tak jak i parafii, związane jest ze szczególnym kultem, jakim mieszkańcy wsi już od ponad 120 lat darzą patronat Najświętszego Serca Pana Jezusa. Znamienny to przykład na Ziemi Puckiej czci składanej Chrystusowi z mistycznej wizji św. Małgorzaty Marii Alacoque.

SMOLNO
Serpentyną drogi przejedziemy wieś skupioną wokół owalnicowego jej założenia w wiekach średnich. Szachulcowe zabudowania gospodarskie na przemian z nowym budownictwem tworzą klimat przebudzenia… Niżej, nad Gizdepką młyn wodny od pokoleń w rodzinie Ptachów. Legendy krążące wokół wzgórza czarownic, dodają koloru miejscowości. Prawa lokacyjne, chełmińskie, zyskała w 1342 roku, nadane przez bp. Macieja dla Jakuba ze Smolna. Ciekawe historycznie są prawa własności tej wsi. Pierwsza poświadczona właścicielka, i to przed 1270 rokiem, Eufrozyna, żona księcia pomorskiego Świętopełka II. Kolejnymi są cystersi z Łekna, otrzymali darowiznę od księcia Mściwoja II. W 1298 roku zostaje przekazana za wiedzą Władysława Łokietka biskupowi kujawskiemu Wisławowi. I pod kościelną jurysdykcją pozostaje do czasu sekularyzacji dóbr na rzecz skarbu pruskiego w 1772 roku.

MIEROSZYNO
Wieś z przyległymi przysiółkami, Czarnym Młynem, Kaczyńcem, to “ostoja” gospodarstw agroturystycznych. Ale rozsławia je kurhan z epoki brązu, znaczący świadek bogatej przeszłości. W trakcie prac wykopaliskowych Danuty Król, wyprzedzających inwestycje, w okolicy Mieroszyna odkryto jeden zachowany kurhan. Był on zlokalizowany na najwyższym punkcie Kępy Swarzewskiej. W trakcie prac okazało się, że jest to jeden z największych obiektów w strefie nadmorskiej. U podstawy nasypu odsłonięto podwójny kamienny wieniec, z dużych głazów narzutowych, o średnicy 14 metrów. W nasypie kurhanu odkryto dwa groby ciałopalne. W skład grobu wchodziła 1 duża popielnica zawierająca przepalone kości oraz w drugim dwa naczynia, a kości rozsypane były wokół. Odkryte popielnice i formy grobów związane są z plemionami tzw. kultury łużyckiej. Badania wykopaliskowe przeprowadzone wokół kurhanu ujawniły zachowane fragmentarycznie groby popielnicowe .
Odkryto też pod powierzchnią ziemi zachowane fragmentarycznie wieńce kamienne związane z istniejącymi na tym obszarze kurhanami. Na tym rozległym wyniesieniu istniało, w VIII-VII wieku p.n.e., cmentarzysko kurhanowe. W jego skład wchodziło zapewne kilkadziesiąt kurhanów .

OSłONINO znane jest głównie ze względu na bliskość rezerwatu ptactwa wędrownego Beka u ujścia rzeki Redy. Prowadzone badania archeologiczne ukazały nam jego starszy wymiar – wczesnośredniowieczną osadę  garncarską. 15-metrowy klif;

DOMATOWO – wieś w sąsiedztwie Jeziora Bielawa, domy o konstrukcji szkieletowej, miejsce urodzenia pisarza kaszubskiego Jana Drzeżdżona – pamiątkowa tablica na rodzinnym domu.

ZDRADA to tutaj w 1869 r. urodził się Antoni Abraham – “król Kaszubów”, który reprezentował Kaszuby podczas konferencji wersalskiej w 1919 r.

Pomnik Trybuna Kaszubów w Zdradzie.

PIAŚNICA WIELKA – nieopodal wsi w kompleksie lasów Darzlubsko-Oliwskich znajduje się cmentarz upamiętniający miejsce masowych mordów, dokonanych na ludności P